Το Σχέδιο νέου Ποινικού Κώδικα αποποινικοποιεί .. τα fake news

Πριν από λίγες ημέρες δόθηκε προς δημόσια διαβούλευση, μέσω του ιστοτόπου του Υπουργείου Δικαιοσύνης, το σχέδιο για το νέο Ποινικό Κώδικα. Μεταξύ άλλων διατάξεων που προτείνονται προς τροποποίηση, παρατηρήσαμε πως επέρχονται σημαντικές αλλαγές προς το χειρότερο στο άρθρο 191 Π.Κ., το οποίο αφορά τη διασπορά ή διάδοση ψευδών ειδήσεων ή φημών.

Για να αντιληφθούμε  τι ακριβώς αλλάζει, ας δούμε πως έχει το εν λόγω άρθρο σήμερα, με τον ήδη ισχύοντα Ποινικό Κώδικα:

Άρθρο 191 Π.Κ.

1. Σε φυλάκιση τουλάχιστον τριών μηνών και σε χρηματική ποινή καταδικάζεται όποιος διασπείρει με οποιονδήποτε τρόπο ψευδείς ειδήσεις ή φήμες ικανές να επιφέρουν ανησυχίες ή φόβο στους πολίτες ή να ταράξουν τη δημόσια πίστη ή να κλονίσουν την εμπιστοσύνη στο εθνικό νόμισμα ή στις ένοπλες δυνάμεις της χώρας ή να επιφέρουν διαταραχή στις διεθνείς σχέσεις της χώρας. Αν η πράξη τελέστηκε επανειλημμένα μέσω του τύπου, ο υπαίτιος καταδικάζεται τουλάχιστον σε φυλάκιση έξι μηνών και σε χρηματική ποινή τουλάχιστον πεντακοσίων ενενήντα (590) ευρώ.

2. Όποιος από αμέλεια γίνεται υπαίτιος κάποιος από τις πράξεις της προηγούμενης παραγράφου τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι ενός έτους ή με χρηματική ποινή.

Με τις παραπάνω διατάξεις, σήμερα τιμωρείται η με οποιονδήποτε τρόπο (δημόσια, μέσω του διαδικτύου, με αποστολή προσωπικών μηνυμάτων, με ψιθύρους κλπ), διασπορά ή διάδοση ψευδών ειδήσεων ή φημών που είναι ικανές να επιφέρουν ανησυχίες ή φόβο στους πολίτες να ταράξουν τη δημόσια πίστη ή να κλονίσουν την εμπιστοσύνη στο εθνικό νόμισμα ή στις ένοπλες δυνάμεις της χώρας ή να επιφέρουν διαταραχή στις διεθνείς σχέσεις της χώρας.

Όπως καθιστά σαφές το ισχύον άρθρο, ο νόμος δεν απαιτεί να έχει επέλθει το αποτέλεσμα της πρόκλησης ανησυχίας ή φόβου. Η αντικειμενική υπόσταση του αδικήματος υφίσταται αρκεί να είναι ικανή από το περιεχόμενό της η ψευδής είδηση να επιφέρει φόβο ή ανησυχία, ακόμη και αν τελικώς δεν εξέφρασε κανένας πολίτης τον φόβο του ή την ανησυχία του λόγω της ψευδούς είδησης.

Επίσης, προστατευόμενο έννομο αγαθό από τη διάταξη του ισχύοντος άρθρου 191 είναι και η δημόσια πίστη. Δημόσια πίστη είναι κατά το Νόμο η πίστη των πολιτών στις ενέργειες του Κράτους, η εμπιστοσύνη των πολιτών στη δημόσια εξουσία και στα πολιτειακά όργανα. Τέτοια, για παράδειγμα, είναι η εμπιστοσύνη των πολιτών στα Εθνικά Προγράμματα Εμβολιασμώνπου καταρτίζονται από την Εθνική Επιτροπή Εμβολιασμών του Υπουργείου Υγείας, τα οποία έχουν ως σκοπό να παράσχουν σωστές κατευθυντήριες γραμμές για την εμβολιαστική κάλυψη του πληθυσμού της χώρας ώστε να προστατευτεί η δημόσια υγεία από λοιμώδεις ασθένειες. Αξίζει να σημειωθεί πως η δημόσια πίστη προστατεύεται νομικά αποκλειστικά και μόνο από την παραπάνω παρούσα διατύπωση του συγκεκριμένου άρθρου του Ποινικού Κώδικα.

Έτσι, με βάση το ισχύον άρθρο 191 ΠΚ επήλθε και η πρώτη καταδίκη στην Ελλάδα για τη διασπορά του διαβόητου hoax με την «μικρή Μαιρούλα που έπαθε καρκίνο από εμβόλιο και πέθανε». Επρόκειτο για ένα επαίσχυντο άρθρο αντιεμβολιαστικής αχαλίνωτης φαντασίας, με το οποίο ένα φρικτό αλλά ολότελα ψευδές γεγονός, ο δήθεν θάνατος ενός παιδιού από εμβόλιο, παρουσιαζόταν ως αληθινό γεγονός. Ενώ έως τότε η διάδοση αυτού του άρθρου γνώριζε έξαρση, αμέσως μετά την καταδίκη η διάδοσή του περιορίστηκε κατά πολύ και μόνο σποραδικά επανεμφανίζεται χωρίς όμως ιδιαίτερη αναπαραγωγή πλέον. Χαρακτηριστικό είναι μάλιστα πως ο δημοσιογράφος, ο οποίος καταδικάστηκε για τη διάδοση αυτού του hoax, το κατέβασε από την ιστοσελίδα του.

Ωστόσο, όπως διαβάσαμε στον ιστότοπο δημόσιων διαβουλεύσεων του Υπουργείου Δικαιοσύνης, το παραπάνω άρθρο 191 ΠΚ τροποποιείται προς το χειρότερο, με πολύ πιο περιοριστικές διατάξεις για την αντικειμενική υπόσταση του αδικήματος.

Συγκεκριμένα, αναγράφεται:

Άρθρο 191
Διασπορά ψευδών ειδήσεων

1. Όποιος δημόσια ή μέσω του διαδικτύου διαδίδει ή διασπείρει με οποιονδήποτε τρόπο ψευδείς ειδήσεις με αποτέλεσμα να προκαλέσει φόβο σε αόριστο αριθμό ανθρώπων ή σε ορισμένο κύκλο ή κατηγορία προσώπων, που αναγκάζονται έτσι να προβούν σε μη προγραμματισμένες πράξεις ή σε ματαίωσή τους, με κίνδυνο να προκληθεί ζημία στην οικονομία, στον τουρισμό ή στην αμυντική ικανότητα της χώρας ή να διαταραχθούν οι διεθνείς της σχέσεις, τιμωρείται με φυλάκιση έως τρία έτη ή χρηματική ποινή.
2. Όποιος από αμέλεια γίνεται υπαίτιος της πράξης της προηγούμενης παραγράφου τιμωρείται με χρηματική ποινή ή παροχή κοινωφελούς εργασίας.

Αμέσως από την παραπάνω διατύπωση γίνεται σαφές πως η διασπορά ψευδών ειδήσεων ή φημών θα τιμωρείται εφεξής αποκλειστικά και μόνο εάν οι ψευδείς ειδήσεις επιφέρουν κίνδυνο πρόκλησης ζημίας στον τουρισμό, στην οικονομία ή στην αμυντική ικανότητα της χώρας ή κίνδυνο διατάραξης των διεθνών της σχέσεων. Τίθεται, δηλαδή, σαφής περιορισμός στους τομείς που προστατεύονται από το Νόμο απέναντι στο φαινόμενο των fake news. Απαλείφεται η έννομη προστασία της δημόσιας πίστης.

Επιπλέον, αλλάζει και ο δυνητικός χαρακτήρας πρόκλησης ανησυχίας που προέβλεπε έως τώρα το άρθρο 191 ΠΚ. Εφεξής, δεν θα αρκεί απλώς από το περιεχόμενό τους οι ψευδείς ειδήσεις να είναι προφανές ή εύλογο πως μπορούν να προκαλέσουν ανησυχία ή φόβο στο κοινό, ώστε η διάδοσή τους να διώκεται ποινικά, αλλά απαιτείται να έχει επέλθει το αποτέλεσμα της πρόκλησης του φόβου, ώστε το αδίκημα να υφίσταται.

Αφενός αυτό σημαίνει πως παύει η εκ των προτέρων έννομη προστασία απέναντι στα fake news – οι δικαστικές και διωκτικές Αρχές θα μπορούν να επεμβαίνουν μόνον αφού έχει γίνει η (ανεπανόρθωτη) ζημιά καθώς πιο πριν δεν θα υφίσταται αδίκημα –  αφετέρου αυτό πιθανότατα σημαίνει πως στην πράξη εφεξής οι διωκτικές Αρχές θα πρέπει να λαμβάνουν ένορκες καταθέσεις πολιτών, οι οποίοι ασφαλώς θα πρέπει στη συνέχεια να παρουσιαστούν και στις αντίστοιχες δίκες, που να βεβαιώνουν πως όσα διάβασαν τους προκάλεσαν ανησυχία.

Η κατάσταση αυτή μας κάνει να αναρωτιόμαστε: άραγε πόσοι πολίτες που επηρεάζονται από την αντιεμβολιαστική προπαγάνδα θα προσέρθουν σε τέτοιες περιπτώσεις για να καταθέσουν κάτι τέτοιο, όταν πλέον έχουν πειστεί πως όσα ψευδή διάβασαν είναι αληθινά; Πώς θα προστατεύονται εφεξής οι άνθρωποι αυτοί;

Με βάση τα παραπάνω, γίνεται σαφές πως η κατάργηση της έννομης προστασίας της δημόσιας πίστης θα ανοίξει την κερκόπορτα των fake news στην αντιεμβολιαστική προπαγάνδα και σε τσαρλατάνους που θα διαδίδουν αντιεπιστημονική προπαγάνδα σε θέματα ιατρικής αντιμετώπισης σοβαρών παθήσεων («οι χημειοθεραπείες και οι ακτινοθεραπείες δεν έχουν αποτέλεσμα, σκοτώνουν», κλπ.). Δεν θα υπάρχει τρόπος έννομης προστασίας της εμπιστοσύνης των πολιτών προς τους δημόσιους φορείς σε θέματα προστασίας της δημόσιας υγείας, των εμβολιασμών, ή ακόμη και σε οδηγίες αντιμετώπισης καταστροφών. Θυμηθείτε, για παράδειγμα, πόσες φορές στο παρελθόν οργίαζαν διάφορες φήμες έπειτα από κάποιο σεισμό.

Πώς ακριβώς θα προστατευτεί εφεξής το κοινό απέναντι σε αυτόν τον οχετό επικίνδυνων για την υγεία, αλλά και τη δημόσια πίστη εν γένει, ψευδών ειδήσεων; Πώς θα εμποδίσουμε τον κάθε φανατικό συνωμοσιολόγο, επικίνδυνο τσαρλατάνο ή άπληστο κλικοθήρα από την αναπαραγωγή αρθρών για νέες «μικρές Μαιρούλες»;

Οι προτεινόμενες διατάξεις με τις οποίες καταργούνται α) η εκ των προτέρων πρόληψη της διασποράς ψευδών ειδήσεων και β) η προστασία της δημόσιας πίστης, είναι πραγματικά δώρο σε εκείνους που διασπείρουν fake news είτε από τυφλή πίστη σε θεωρίες συνωμοσίας είτε από καθαρή κερδοσκοπία και απληστία.

Επί του θέματος έχει τοποθετηθεί και ο κ. Σκανδάμης Μαρίνος, δικηγόρος, διδάκτωρ Νομικής, πρ. Γ.Γ. Υπ. Δικαιοσύνης, με άρθρο του στον ιστότοπο www.dikastiko.gr :

Η ενσυνείδητη παραπληροφόρηση μέσω του τύπου και κυρίως πια του διαδικτύου, έχει λάβει χαρακτηριστικά πανδημίας. Μέσα από αυτή δεν εξυπηρετείται μόνο ο ρατσιστικός ή μισαλλόδοξος λόγος και οι θεωρίες συνωμοσίας, αλλά επιπλέον, η αποσταθεροποίηση των πολιτικών αντιπάλων και η υπονόμευση των θεσμών.

Αυτό επιτυγχάνεται πρωτίστως μέσα από τη δράση των trolls και την παραγωγή και διάχυση των fake news. Το άρθρο 191 Ποινικού Κώδικα παρέχει τη δυνατότητα να τιμωρηθεί αυτή η διασπορά ψευδών ειδήσεων. Ιδίως μάλιστα όταν διαταράσσεται η δημόσια πίστη.

Για παράδειγμα, στο παρελθόν, με τη χρήση αυτής της διάταξης έχει καταδικαστεί βουλευτής που παραπληροφορούσε δημόσια ότι θρησκευτική μειονότητα στη χώρα μας δεν είχε δίκαιη μεταχείριση από τις ελληνικές κυβερνήσεις, δημοσιογράφος που υποστήριζε ότι μέσω του εμβολιασμού των ανηλίκων οι φαρμακευτικές εταιρίες διασπείρουν μεταδοτικές ή ανίατες ασθένειες, αλλά και εκδότης εφημερίδας που δημοσίευσε ψευδές ρεπορτάζ για αποπλάνηση ανηλίκων και αδράνεια της αστυνομίας.

Με το νέο σχέδιο Ποινικού Κώδικα που το αρμόδιο υπουργείο έθεσε σε ηλεκτρονική διαβούλευση το άρθρο 191 τροποποιείται. Αν γίνει νόμος της χώρας, τότε πια όποιος διασπείρει ψευδείς ειδήσεις που μπορεί να ταράξουν τη δημόσια πίστη δεν θα τιμωρείται. Έτσι υπάρχει κίνδυνος να διασπείρονται ψευδείς ειδήσεις λ.χ. για τα πολιτειακά όργανα, τους αρχηγούς των κομμάτων, το κοινοβούλιο, τη δικαιοσύνη, την αστυνομία, το εθνικό σύστημα υγείας  χωρίς να υπάρχει πρόβλεψη τιμωρίας.

Η απουσία διάταξης για την τιμωρία της ενσυνείδητης παραπληροφόρησης μπορεί να συμβάλει έτσι στην αχαλίνωτη επέλαση όσων από την Ελλάδα ή το εξωτερικό παράγουν ψευδείς ειδήσεις. Ειδικά μάλιστα εν όψει εκλογών, αυτό μπορεί να υπονομεύσει ακόμη περισσότερο τη δημοκρατική λειτουργία.

Αυτή η νομοπαρασκευαστική κακοτεχνία πρέπει άμεσα να επανεξεταστεί από το Υπουργείο Δικαιοσύνης. Όταν μάλιστα η συγκροτημένη από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή Ομάδα Ειδικών Υψηλού Επιπέδου στην από Μαρτίου 2018 αναφορά της για τη διαδικτυακή παραπληροφόρηση, δίνει έμφαση στην προστασία των δημοκρατικών θεσμών και την αποφυγή της δημόσιας βλάβης (public harm), οποιαδήποτε αντίθετη κατεύθυνση του Έλληνα νομοθέτη μπορεί να αποβεί αφενός ευρωπαϊκά ανακόλουθη, αφετέρου εθνικά υπονομευτική των δημόσιων λειτουργιών.
_______________
* Θοδωρής Δανιηλίδης, ellinika hoaxes