Το άτομο που νοσεί από «σύνδρομο Asperger», όταν διαπράττει κάποιο έγκλημα, συνήθως δείχνει «αμετανόητο», κάτι που πηγάζει από την απουσία ενσυναίσθησης, ενώ είθισται να συμπεριφέρεται με ειλικρίνεια και να ομολογεί αβίαστα
* Του Διαμαντή Δ. Μπασαρά
Το «σύνδρομο Asperger”» περιλαμβάνεται στις Διαταραχές Αυτιστικού Φάσματος και είναι μια σοβαρή ψυχική και αναπτυξιακή διαταραχή (δηλαδή νόσος, αφού οι δυο έννοιες είναι πλέον ταυτόσημες), που χαρακτηρίζεται από μεγάλη δυσκολία στις κοινωνικές σχέσεις και περιορισμένα κι ασυνήθιστα μοντέλα συμπεριφοράς και ενδιαφερόντων, αλλά όχι μόνον…
Τα άτομα με «σύνδρομο Asperger», σύμφωνα με πρόσφατα επιστημονικά δεδομένα που έχουν τύχει ευρείας διάδοσης στον Τύπο, ως σύμπτωμα αυτής της διαταραχής, εμφανίζουν αυξημένη πιθανότητα εκδήλωσης βίαιων συμπεριφορών, εξικνούμενων μέχρι και το έγκλημα, που συνήθως είναι εκρηκτικές, με απότομη έναρξη και εξίσου απότομη λήξη. Επιπλέον, το άτομο που νοσεί από «σύνδρομο Asperger», όταν διαπράττει κάποιο έγκλημα, συνήθως δείχνει «αμετανόητο», κάτι που πηγάζει από την απουσία ενσυναίσθησης, ενώ είθισται να συμπεριφέρεται με ειλικρίνεια και να ομολογεί αβίαστα, αφού δεν αισθάνεται τύψεις καθ’ όσον είναι πεπεισμένο ότι οι πράξεις του άρμοζαν στις υπάρχουσες συνθήκες!
Σε αυτό το πλαίσιο, το «σύνδρομο Asperger» υποστηρίζεται ότι αποτελεί προδιαθεσικό παράγοντα επιθετικότητας, αλλά όχι κατ’ ανάγκην εγκληματικής συμπεριφοράς, πλην όμως, όταν εκδηλώνεται βία, τότε απαραίτητα πρέπει να εξετάζεται εάν αιτιωδώς συνδέεται με την εν λόγω διαταραχή. Στις Η.Π.Α., τη Μεγάλη Βρετανία, τη Νέα Ζηλανδία και σε άλλα κράτη του κοινού δικαίου (common law), ύστερα από μελέτη ποινικών αδικημάτων, κυρίως εμπρησμού, σωματικών και σεξουαλικών επιθέσεων, εγκλημάτων στον κυβερνοχώρο και περιπτώσεων διάπραξης ανθρωποκτονίας από δράστες με «σύνδρομο Asperger», υποστηρίχθηκε ότι αυτές οι πράξεις αποτελούν εκδήλωση αυτής της διαταραχής που επιδρά στην ενοχή τους. Μάλιστα, στο μέτρο που στον πυρήνα της διαταραχής βρίσκεται η αδυναμία ερμηνείας των κοινωνικών συμβάσεων, εκφράζεται αμφισβήτηση σε σχέση με το εάν οι συγκεκριμένοι δράστες είναι σε θέση να αντιλαμβάνονται τη λειτουργία, το νόημα και εν γένει τις συνθήκες διεξαγωγής της ποινικής δίκης, που κατ’ εξοχήν είναι ένα σύνθετο κοινωνικό γεγονός, πράγμα που αυτονοήτα έχει άμεση επίδραση στην πραγματική δυνατότητά τους για συμμετοχή και άμυνα. Ελέγχεται, επίσης, η δυνατότητα αυτών των ατόμων να ομολογούν την ενοχή τους και να συμμετέχουν στην ποινική διαπραγμάτευση, θεσμό με ευρύτατη διάδοση στις χώρες του κοινού δικαίου (common law).
Με βάση τα δεδομένα της νομολογίας των κρατών του κοινού δικαίου, ο σχετικός ισχυρισμός των κατηγορουμένων ότι πάσχουν από «σύνδρομο Asperger» φαίνεται να αντιμετωπίζεται διστακτικά από τα δικαστήρια. Έτσι, ναι μεν γίνεται σχεδόν πάγια δεκτό ότι οι συγκεκριμένοι δράστες έχουν ικανότητα ενεργού συμμετοχής και έκφρασης της βούλησής τους στο πλαίσιο της ποινικής συνδιαλλαγής, πλην όμως με εξαιρέσεις ο ισχυρισμός για ολική ή μερική ανικανότητα για καταλογισμό απορρίπτεται και συνήθως επιβάλλονται μειωμένες ποινές, με ταυτόχρονη λήψη μέτρων εναλλακτικής έκτισης, δηλαδή χωρίς περιορισμό σε σωφρονιστικά καταστήματα.
Στις Η.Π.Α., σε μια προσπάθεια να προστατευθούν τα άτομα που πάσχουν από «σύνδρομο Asperger» και όσοι τυχόν έλθουν σε επαφή μαζί τους, έχει ήδη δημιουργηθεί ειδική κάρτα την οποία φέρουν πάντοτε μαζί τους κι έχουν εκπαιδευτεί να επιδεικνύουν, όπου αναγράφονται τα στοιχεία του κατόχου και δηλώνεται ρητά και με σαφήνεια ότι ο κάτοχός της έχει διαγνωσθεί με «σύνδρομο Asperger». Σε αυτή την ειδική κάρτα περιγράφεται και εξηγείται η συμπεριφορά που εκδηλώνουν οι πάσχοντες και επιπλέον υπάρχουν συγκεκριμένες οδηγίες για την αντιμετώπισή τους από αυτούς που πρώτοι θα έλθουν σε διάδραση μαζί τους, όπως συνήθως αστυνομικοί και εν γένει εκπρόσωποι του νόμου.
Κι αν όλα αυτά ακούγονται πολύ προχωρημένα,… οι περισσότεροι από εμάς έχουμε την εικόνα του Joackin Phoenix να ξεσπά στην ταινία “JOKER” (ρόλο για τον οποίο βραβεύθηκε με Όσκαρ Α΄ Ανδρικού ρόλου) σε ένα αρχικά υπόκωφο και στη συνέχεια τρανταχτό, ασταμάτητο γέλιο, που, χωρίς να το γνωρίζουν οι γύρω του, ήταν σύμπτωμα της διαταραχής P(athological) L(aughter) and C(rying), οι πάσχοντες από την οποία εμφανίζουν ξαφνικές και ανάρμοστες κρίσεις γέλιου ή ξεσπάσματα κλάματος. Τότε, λοιπόν, επέδειξε στους διακινούμενους στα μέσα μαζικής μεταφοράς την κάρτα που εξηγούσε αυτή τη συμπεριφορά του, προκειμένου να προφυλαχθεί από συμπεριφορές που θα δημιουργούσαν κίνδυνο.
Η δύναμη της εικόνας είναι τεράστια και η διάδοσή της σε παγκόσμιο επίπεδο με τα σύγχρονα μέσα μάς βοηθά να συνειδητοποιήσουμε πτυχές της πραγματικότητας που σήμερα είναι άγνωστες και αύριο πρέπει να μάθουμε να ζούμε με αυτές. Στο θέμα μας δυστυχώς υφίσταται ένας μεγάλος αριθμός πασχόντων ενηλίκων από «σύνδρομο Asperger», που είτε υπήρξαν και παραμένουν αδιάγνωστοι είτε έλαβαν λάθος διάγνωση στην παιδική ηλικία τους, συνήθως επειδή το συγκεκριμένο σύνδρομο εμφανίζεται σε έδαφος συννοσηρότητας, με αποτέλεσμα να λάβουν άλλες διαγνώσεις.
Αυτός ο πληθυσμός των αδιάγνωστων ενήλικων ασθενών συνιστά μια ωρολογιακή βόμβα εντός της κοινωνίας, ικανή ανά πάσα στιγμή, ανάλογα με την ύπαρξη συγκεκριμένων εκλυτικών παραγόντων, να οδηγήσει σε βίαιη εγκληματικότητα. Από την άλλη, είναι ξεκάθαρο ότι άτομα πάσχοντα από τη συγκεκριμένη νόσο, όπως υποστηρίζεται σε σχετικές έρευνες, υπερεκπροσωπούνται στον πληθυσμό των σωφρονιστικών καταστημάτων, γεγονός που, πέραν του ότι χρήζει περαιτέρω διερεύνησης, δημιουργεί αυξημένο κίνδυνο σοβαρής παραβατικότητας στον πληθυσμό των καταστημάτων κράτησης, αλλά, κυρίως, μεγάλο κίνδυνο για την κοινωνία στην οποία θα επανενταχθούν οι – υποτίθεται – σωφρονισμένοι,… αδιάγνωστοι ασθενείς, με τα «παράσημα» που απέκτησαν εντός φυλακής.
Με αυτά τα δεδομένα, στα καθ’ ημάς, όταν επιληφθούν τα δικαστήρια τέτοιων υποθέσεων, θα τεθεί μετ’ επιτάσεως το νομικό ζήτημα εάν η συγκεκριμένη διαταραχή, επί διάπραξης βιαίων εγκλημάτων, οδηγεί σε μείωση ή εξάλειψη του καταλογισμού, που φρονώ ότι λόγω της φύσης και των συμπτωμάτων της και ιδίως λόγω των εκλυτικών παραγόντων αυτής της βιαιότητας, πρέπει σε επίπεδο ποινικού κολασμού να θεωρείται ότι οδηγεί τουλάχιστον σε μερική, εάν όχι σε ολική, ανικανότητα προς καταλογισμό. Χωρίς βεβαίως να αποκλείονται άλλες λύσεις όπως ο αποκλεισμός του δόλου και ενδεχομένως η εφαρμογή όλων εκείνων των διαθέσιμων εργαλείων του ποινικού νομοθέτη, που, εν πάση περιπτώσει, οδηγούν σε επιβολή μειωμένης ποινής, της οποίας η έκτιση θα πρέπει να γίνεται εκτός φυλακής με εναλλακτικούς τρόπους.
Όλα αυτά δε όχι μόνον διότι σε ατομικό επίπεδο καμία ποινή δεν επιβάλλεται χωρίς ενοχή του δράστη, αλλά κυρίως, διότι στις συγκεκριμένες περιπτώσεις η ποινή είναι άχρηστη και ανίκανη να προστατεύσει την κοινωνία.
* Ο Διαμαντής Δ. Μπασαράς είναι Δικηγόρος Μ.Δ.Ε. Ποινικών Επιστημών & Εφαρμοσμένων Οικονομικών
_______________________________________________
* skaigr