Η ιστορία και η σημασία της “Θεωρίας των σπασμένων παραθύρων” ως κοινωνικό φαινόμενο
Πρόκειται για την θεωρία που συσχετίζει την αισθητική υποβάθμιση μιας αστικής περιοχής με την αύξηση της εγκληματικότητας η οποία παρουσιάστηκε το 1982 και εφαρμόστηκε στη Νέα Υόρκη μετά την εκλογή του τοτε Δημαρχου (1993) του R. Guliani.
Η “Θεωρία των σπασμένων παραθύρων” βασίζεται στην αρχή πως αν αφήσεις κάποια μικρά προβλήματα άλυτα, κάποια στιγμή θα βρεις μπροστά σου ένα πολύ μεγαλύτερο και δισεπίλυτο πρόβλημα.
Ως μέθοδος αντιμετώπισης της εγκληματικότητας θεωρήθηκε αρκετά αποτελεσματική και συνεχίστηκε να εφαρμόζεται αφού επεκτάθηκε και σε άλλες πολιτείες της Αμερικής και σε άλλες χώρες του κόσμου.
Εμπνευστες της “Θεωρίας των σπασμένων παραθύρων” είναι οι Wilson και Kelling, οι οποίοι βασίστηκαν στα αποτελέσματα πειράματος που πραγματοποιήθηκε το 1969 από τον καθηγητή Zimbardo.
Στο πείραμα, ο καθηγητής Zimbardo τοποθέτησε ένα αυτοκίνητο χωρίς πινακίδες σε δυο διαμετρικά αντίθετες γεωγραφικά και κοινωνικά περιοχές, στο υποβαθμισμένο Μπρόνξ και σε μία εύπορη συνοικία του Πάλο Άλτο. Στο Μπρόνξ χρειάστηκαν δέκα λεπτά για να αρχίσουν οι βανδαλισμοί και εντός 24ώρου να αφαιρεθούν όλα του τα εξαρτήματα. Από την άλλη, στο Πάλο Άλτο, επειδή το αυτοκίνητο παρέμενε ακέραιο, ο καθηγητής έσπασε τα τζάμια του και εντός 24ώρου το αυτοκίνητο υπέστη τις ανάλογες ζημιές. Αποφάνθηκαν πως οι βανδαλισμοί μπορούν να συμβούν παντού, από τη στιγμή που η αρχή της αμοιβαιότητας των σχέσεων μεταξύ των κατοίκων και της υποχρέωσης τους στην τάξη υποβαθμίζονται από πράξεις που δείχνουν να σημαίνουν ότι «κανείς δεν νοιάζεται».
Οι εμπνευστής της θεωρίας υποστήριξαν ότι μια περιοχή που παρουσιάζει σημάδια παραμέλησης και παρακμής, οδηγείται σταδιακά σε ολοένα περισσότερες και βαρύτερες εγκληματικές συμπεριφορές, που αν δεν καταπολεμηθούν εν τη γενέσει τους και αφεθούν να συνεχίσουν το έργο τους, είναι βέβαιο ότι θα καταλήξουν σε αποκλίνουσες συμπεριφορές, εγκληματικές πράξεις, αποδιάρθρωση του κοινωνικού ιστού και αύξηση της ανασφάλειας των πολιτών.
Το Δεκέμβριο του 2008 δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Science μελέτη των Keizer, Lindenberg και Steg, ενισχύοντας τα επιχειρήματα των Wilson και Kelling, που κατέληγαν σε παρόμοια συμπεράσματα.
Οι τρεις άνδρες πραγματοποίησαν μια σειρά από έξι πειράματα και μελέτησαν την συμπεριφορά των περαστικών σε «στημένες καταστάσεις», καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι οι πιθανότητες να παρανομήσει κάποιος σε συνθήκες ελλιπούς τάξης και ανομίας αυξάνονται, όπως αυξάνεται αντιστοίχως και η αταξία.
Η “Θεωρίας των σπασμένων παραθύρων” διακρίνει δύο τύπους αστικής αποδιοργάνωσης, την φυσική και την κοινωνική αταξία .
Η φυσική αταξία που αναφέρεται στις συνθήκες που επικρατούν στους δημόσιους χώρους της αστικής περιοχής και σχετίζεται με την κατάσταση και τη συντήρηση των κτηρίων και του περιβάλλοντα χώρου τους. Συνδέεται, ακόμη, με την ποιότητα και την συντήρηση των δικτύων κοινής ωφέλειας και των υπόλοιπων κοινωνικών υποδομών.
Η κοινωνική αταξία που αναφέρεται στην ανθρώπινη παρουσία στον συγκεκριμένο χώρο. Δεν σχετίζεται συγκεκριμένα με την ύπαρξη εγκληματιών, αφού αυτοί άλλωστε επιδιώκουν συνειδητά να περνούν απαρατήρητοι μέσα στο πλήθος. Αναφέρεται περισσότερο στην παρουσία των ανυπόληπτων και περιθωριακών ατόμων που εμφανίζουν αντισυμβατική ή απρόβλεπτη συμπεριφορά.
Ο πυρήνας της συγκεκριμένης θεωρίας εδράζεται σε μια αυστηρή, μη διακριτική εφαρμογή των νόμων, ανεξάρτητα από τις συνθήκες ή την φύση του αδικήματος. Ως εκ τούτου δεν λαμβάνονται υπόψη η σημασία των κινήτρων που ωθούν τα άτομα σε αντικοινωνικές συμπεριφορές, καθώς επίσης και οι κοινωνικοοικονομικοί παράγοντες που τα επηρεάζουν. Θεωρήθηκε επίσης, ότι η επιθετική τακτική της θεωρίας μπορεί να οδηγήσει σε κατάχρηση εξουσίας από την αστυνομία, τον περιορισμό ανθρωπίνων δικαιωμάτων, στην αύξηση προσαγωγών στα δικαστήρια, στην αύξηση του πληθυσμού των φυλακών και στην διατάραξη της σχέσεις πολίτη και αστυνομίας.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η εφαρμογή της θεωρίας ως μέσου μείωσης της εγκληματικότητας στις μεγάλες πόλεις στις οποίες εφαρμόστηκε, υποστηρίχθηκε σθεναρά από του θεωρητικούς. Ωστόσο, η κρίση αυτή αμφισβητήθηκε πολλάκις ή έστω διατυπώθηκε το αντεπιχείρημα της μικρής συμβολής της θεωρίας στην επιτυχία αυτή.
*με πλήροφορίες από την ηλεκτρονική νομική εφημερίδα curia.gr